Bolidy (typy)

__NOTOC__
... strona w budowie 

Z charakteru dynamiki utraty masy i prędkości bolidu można wnioskować o typie ciała go wywołującego.

=== Typy – klasyfikacja meteoroidów ===

Przegladając [[Meteoryty/Klasyfikacja|statystyki spadków i znalezisk]], można dojść do wniosku, że meteoroidy które dostają się w pole oddziaływania Ziemi, są skalisto/krzemianowymi obiektami, a od czasu do czasu trafiają się wśrod nich obiekty żelazno-kamienne czy żelazne. Ale tak nie jest. Obserwacje meteorów i bolidów wskazują jednoznacznie, że wśród meteoroidów dominują ciała o pochodzeniu kometarnym składające się z lodu i 'śniegu'.

Analiza zarejestrowanych widm bolidów i modele teoretyczne wskazują, że większość ciał wpadających w atmosferę i dających zjawisko meteoru/bolidu to węgliste ciała przypominające meteoryty typu CI i lodowo-śnieżne bryły o małej gęstości i spójności (statystyka ta opiera się na obiektach od 0,1 do 1&nbsp;metra); źródło: Ceplecha (1994).

:{| class="wikitable" style="font-size:85%"
! typ !! gęstość pozorna <br>(''bulk&nbsp;density''), <br>ρ&nbsp;[g/cm<sup>3</sup>] !! współczynnik ablacji, <br>σ&nbsp;[s<sup>2</sup>/km<sup>2</sup>] !! budowa !! częstość występowania !! parametry orbit
|-
| '''I''' || 3,7 || 0,017 || '''kamienny (''stony'')''' || 29% || rowspan="3" | półosie ''a''&nbsp;≈&nbsp;2,3–2,7, <br>duże mimośrody&nbsp;''e''&nbsp;≈&nbsp;0,6–0,8, <br>niewielkie nachylenie do ekliptyki&nbsp;''i''&nbsp;≈&nbsp;4–6° 
|-
| '''II''' || 1,9–2,1 || 0,041 || '''węglisty (''carbonaceous'')''' || 33% 
|-
| '''IIIA''' || 0,6–0,9 || 0,10 || '''kometarny, lekki, luźny, lodowo-śniegowy (''cometary'')''' || 29% 
|-
| '''IIIB''' || 0,2–0,34 || 0,21 || '''kometarny, bardzo luźny, śniegowy (''soft cometary'')''' || 9% || półosie ''a''&nbsp;~3,0, duże mimośrody&nbsp;''e''&nbsp;~0,7, większe nachylenie do ekliptyki&nbsp;''i''&nbsp;~13°
|-
|}

Wyróżnia się jeszcze rzadkie podtypy i obiekty, które są w modelach opisywane innymi wartościami parametrów nie 'pasującymi' do tych głównych<ref>przykład bolidu wywołanego meteoroidem żelaznym znajduje się w publikacji Ceplecha (1966)</ref>. Są to obiekty nie tylko o znacząco mniejszych lub większych wartościach współczynnika ablacji, ale również o orbitach niemal parabolicznych (''e''~0,99) lub dużych nachyleniach do ekliptyki.

Mała liczba zarejestrowanych zjawisk bardzo jasnych bolidów nie pozwala na precyzyjne ilościowe oszacowania, ale można na podstawie dostępnych danych zauważyć pewne trendy. I tak w przedziale wielkości meteoroidu od 0,1 do 1&nbsp;metra dominują typy II i III, od 1 do 10&nbsp;metrów praktycznie dominują typy IIIB. W miarę wzrostu wielkości meteoroidu maleje udział typów I i IIIA, liczba obiektów typu II ma maksimum przy wielkości 1&nbsp;m (procentowo rozkłada się to następująco: 
* dla wielkości 0,1&nbsp;m, I – kilkanaście procent, II – ~30%, IIIA – ~35%, IIIB – ~20%; 
* dla wielkości 1&nbsp;m, I – ~10%, II – ~50%, IIIA – ~15%, IIIB – ~25% 
* i dla wielkości 10&nbsp;m, I – ~2%, II – ~30%, IIIA – ~=10%, IIIB – >60%).

=== Wielkość/masa meteoroidu ''vs'' typ ===

Masa wybranych obiektów o zadanej wielkości:

:{| class="wikitable" style="font-size:85%"
! ''vs'' !! colspan="4" | masa obiektu 
|-
! średnica || ''iron'' || ''stony'' || ''carbonaceous'' || ''cometary'' 
|-
| 1 cm || 4,08 g || 1,78 g || 1,05 g || 0,52 g 
|-
| 10 cm || 4,08 kg || 1,78 kg || 1,05 kg ||0,52 kg 
|-
| 1 m || 4,08 ton || 1,78 ton || 1,05 ton || 520 kg 
|-
| 100 m || 4,1 milionów ton || 1,8 milinów ton || milion ton || 520 tys. ton 
|-
| 1 km || 4,08×10<sup>12</sup> kg || 1,78×10<sup>12</sup> kg || 1,05×10<sup>12</sup> kg || 5,2×10<sup>11</sup> kg
|-
|}


Rozmiar wybranych obiektów o zadanej masie:

:{| class="wikitable" style="font-size:85%"
! ''vs'' !! colspan="4" | średnica 
|-
! masa obiektu || ''iron'' || ''stony'' || ''carbonaceous'' || ''cometary'' 
|-
| 1 g || 6,2 mm || 8,2 mm || 9,8 mm || 12,4 mm 
|-
| 1 kg || 6,2 cm || 8,2 cm || 9,8 cm || 12,4 cm
|-
| 100 kg || 29 cm || 38 cm || 46 cm || 58 cm
|-
| 100 ton || 2,9 m || 3,8 m || 4,6 m || 5,8 m
|-
| 10<sup>9</sup> kg (milion ton) || 62 m || 82 m || 98 m || 124 m
|-
| 10<sup>15</sup> kg || 6,2 km || 8,2 km || 9,8 km || 12,4 km
|-
|}

Dla obliczeń przyjęto średnie gęstości meteorytów:
* żelazne (''iron'') - 7,8 g/cm<sup>3</sup>, średnia gęstość meteorytów żelaznych - stopu Fe-Ni
* kamienne (''stony'') - 3,4 g/cm<sup>3</sup>, średnia gęstość (''bulk density''<ref>w mineralogii gęstość minerałów/skał nie jest ściśle zdefiniowana i zależy od ich składu, porowatości i defektów struktury. Stąd do ich opisu stosuje się dwie miary gęstości: gęstość bezwzględną (g/cm<sup>3</sup>) – stosunek masy do objętości i gęstość pozorną (G/cm<sup>3</sup>) – stosunek masy do objętości wraz ze znajdującymi się w próbce porami (pustkami) (=gęstość usypowa, ''bulk density''). Różnica pomiędzy gęstością bezwzględną a pozorną jest miarą porowatości (''porosity'') materiału</ref>) chondrytów zwyczajnych typu H i L
* węgliste (''carbonaceous'') - 2,0 g/cm<sup>3</sup>, średnia gęstość (''bulk density'') chondrytów węglistych typu CI
* kometarne (''cometary'') - 1,0 g/cm<sup>3</sup>, gęstość lodu

== [[Bibliografia]] ==

* +Britt D.T., Consolmagno G.J., (2002), '''Stony Meteorite Porosites and Densites: A Review of the Data through 2001.'''

* +Britt D.T., Consolmagno G.J., (2004), '''Meteorite Porosites and Densites: A Review of trends in the Data.''' ''Lunar and Planetary Science XXXV'', 2004.

* +Ceplecha Zdeněk, (1966), '''Complete data on iron meteoroid (Meteor 36221).''' ''Bulletin Astronomical Institutes of Czechoslovakia'', vol. 17, 1966, s. 195-206. Plik [http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1966BAICz..17..195C adsabs]

* +Ceplecha Zdeněk, (1985), '''Fireball information on meteroids and meteorites.''' ''Bulletin Astronomical Institutes of Czechoslovakia'', vol. 36, 1985, s. 237-242. Plik [http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1985BAICz..36..237C adsabs]

* +Ceplecha Zdeněk, (1986), '''Photographic Fireball Networks.''' ''Asteroids, comets, meteors II; Proceedings of the International Meeting, Uppsala, Sweden, June 3-6, 1985''. Plik [http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1986acm..proc..575C adsabs]

* +Ceplecha Zdeněk, (1994), '''Impacts of meteoroids larger than 1 m into the Earth's atmosphere.''' ''Astronomy and Astrophysics'', vol. 186, 1994, s. 967–970. Plik [http://adsabs.harvard.edu/abs/1994A&A...286..967C adsabs]

* +Ceplecha Zdeněk, (1994), '''Meteoroid properties from photographic records of meteors and fireballs.''' ''Asteroids, comets, meteors 1993: proceedings of the 160th International Astronomical Union, held in Belgirate, Italy, June 14-18, 1993'', s. 343-356. Plik [http://articles.adsabs.harvard.edu/full/1994IAUS..160..343C adsabs]

* +Ceplecha Zdeněk, Borovička Jiří, Elford Graham W., ReVelle Douglas O., Hawkes Robert L., Porubčan Vladimír, Šimek Miloš, (1998), '''Meteor phenomena and bodies.''' ''Space Science Reviews'', vol. 84, Kluwer Academic Publisher 1998, s. 327–471.

* Pokrzywnicki Jerzy, (1958), '''O ciężarze właściwym meteorytów.''' ''Acta Geophys. Polon.'', vol. VI, nr 2, 1958, s. 127-152. Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_VI_1958).djvu|DjVu}}

== Przypisy ==

<references />

== Zobacz również ==

* [[Meteoryty/Klasyfikacja|typy meteorytów polskich]]

== Linki zewnętrzne ==

* Obserwowane spadki meteorytów (''Meteorite falls'') - [http://www.woreczko.pl/meteorites/falls/f_Falls-classes.htm Statystyka typów meteorytów]