PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)


Szablon:!Paleometeoryty

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
m (Paleometeoryty)
m (Paleometeoryty)
Linia 1: Linia 1:
== Paleometeoryty ==
== Paleometeoryty ==
-
<noinclude>{{VerifyLevel |level=0}}</noinclude>
+
<noinclude>{{VerifyLevel|level=1}}</noinclude>
Pojęciem '''paleometeoryt''' („stary meteoryt”) określa się dwie grupy meteorytów: '''meteoryty reliktowe''' (ang. '''''relict meteorites''''') i&nbsp;'''meteoryty kopalne''' (ang. '''''fossil meteorites'''''). Mówimy o&nbsp;„starych meteorytach” nie w&nbsp;sensie odnoszącym się do bezwzględnego wieku tych meteorytów, gdyż większość z&nbsp;nich uformowała się podczas powstawania Układu Słonecznego i&nbsp;mają one absolutny wiek około 4,6&nbsp;miliarda lat (z&nbsp;wyłączeniem meteorytów z&nbsp;Marsa i&nbsp;Księżyca, które są dużo młodsze). Mówimy o&nbsp;ich wieku ziemskim (ang. ''terrestrial age''), czyli czasie liczonym od ich spadku na powierzchnię Ziemi. Niektóre meteoryty spadły bardzo dawno na tereny, które pozwoliły zabezpieczyć je od niesprzyjających warunków atmosferycznych i&nbsp;zachować pierwotny skład mineralny, podczas gdy inne dosłownie skamieniały, a&nbsp;tym samym zachowały się po nich tylko „ślady” (Peucker-Ehrenbrink et&nbsp;al. 2001; Drouard et&nbsp;al. 2019<ref>bardzo ciekawy artykuł o wieku meteorytów z&nbsp;pustyni El&nbsp;Médano na Atakamie w&nbsp;Chile: Drouard&nbsp;A., Gattacceca&nbsp;J., Hutzler&nbsp;A., Rochette&nbsp;P., Braucher&nbsp;R., Bourlès&nbsp;D., ASTER Team, Gounelle&nbsp;M., Morbidelli&nbsp;A., Debaille&nbsp;V., Van Ginneken&nbsp;M., Valenzuela&nbsp;M., Quesnel&nbsp;Y., Martinez&nbsp;R., (2019), '''The meteorite flux of the past 2&nbsp;m.y. recorded in the Atacama Desert''', ''Geology'', 2019. Plik [https://arxiv.org/abs/1904.12644 PDF]; więcej → woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/events/Events2019.htm#May31 Wydarzenia &bull; ''Events'']</ref>).
Pojęciem '''paleometeoryt''' („stary meteoryt”) określa się dwie grupy meteorytów: '''meteoryty reliktowe''' (ang. '''''relict meteorites''''') i&nbsp;'''meteoryty kopalne''' (ang. '''''fossil meteorites'''''). Mówimy o&nbsp;„starych meteorytach” nie w&nbsp;sensie odnoszącym się do bezwzględnego wieku tych meteorytów, gdyż większość z&nbsp;nich uformowała się podczas powstawania Układu Słonecznego i&nbsp;mają one absolutny wiek około 4,6&nbsp;miliarda lat (z&nbsp;wyłączeniem meteorytów z&nbsp;Marsa i&nbsp;Księżyca, które są dużo młodsze). Mówimy o&nbsp;ich wieku ziemskim (ang. ''terrestrial age''), czyli czasie liczonym od ich spadku na powierzchnię Ziemi. Niektóre meteoryty spadły bardzo dawno na tereny, które pozwoliły zabezpieczyć je od niesprzyjających warunków atmosferycznych i&nbsp;zachować pierwotny skład mineralny, podczas gdy inne dosłownie skamieniały, a&nbsp;tym samym zachowały się po nich tylko „ślady” (Peucker-Ehrenbrink et&nbsp;al. 2001; Drouard et&nbsp;al. 2019<ref>bardzo ciekawy artykuł o wieku meteorytów z&nbsp;pustyni El&nbsp;Médano na Atakamie w&nbsp;Chile: Drouard&nbsp;A., Gattacceca&nbsp;J., Hutzler&nbsp;A., Rochette&nbsp;P., Braucher&nbsp;R., Bourlès&nbsp;D., ASTER Team, Gounelle&nbsp;M., Morbidelli&nbsp;A., Debaille&nbsp;V., Van Ginneken&nbsp;M., Valenzuela&nbsp;M., Quesnel&nbsp;Y., Martinez&nbsp;R., (2019), '''The meteorite flux of the past 2&nbsp;m.y. recorded in the Atacama Desert''', ''Geology'', 2019. Plik [https://arxiv.org/abs/1904.12644 PDF]; więcej → woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/events/Events2019.htm#May31 Wydarzenia &bull; ''Events'']</ref>).
-
Większość meteorytów ulega dosyć szybko procesowi degradacji (wietrzenia) w&nbsp;utleniających warunkach panujących na powierzchni Ziemi. Jeśli spadek miał miejsce na teren pustyni – na zimną i&nbsp;lodową Antarktydę lub na gorące i&nbsp;suche pustynie Afryki, Australii lub Półwyspu Arabskiego – okazy mogą przetrwać kilkadziesiąt tysięcy lat. Najszybciej wietrzeją chondryty<ref>niewiele chondrytów pustynnych osiąga wiek ziemski 40000&nbsp;lat</ref>, większe szanse przetrwania mają uboższe w&nbsp;metaliczne żelazo achondryty. Najstarsze znalezione meteoryty z&nbsp;gorących pustyń to meteoryty księżycowe: Dhofar&nbsp;025{{MBD-record |name=Dho 025}} i&nbsp;Dhofar&nbsp;908{{MBD-record |name=Dho 908}} o&nbsp;wieku ziemskim, odpowiednio, 500 i&nbsp;360&nbsp;tysięcy lat oraz meteoryt marsjański Dhofar&nbsp;019{{MBD-record |name=Dho 019}} mający 340&nbsp;tysięcy lat<ref name="age source"></ref>, kilkanaście meteorytów z&nbsp;Antarktydy jest starszych, mają one ponad 480&nbsp;tys. lat. Dwa najstarsze meteoryty z&nbsp;zimnej Antarktydy mają po około 2&nbsp;miliony lat, są to: Allan Hills&nbsp;88019 (chondryt typu H5){{MBD-record |name=ALH 88019}} i&nbsp;Lewis Cliff&nbsp;86360 (chondryt typu L4){{MBD-record |name=LEW 86360}} (Lauretta et&nbsp;al. 2006).
+
Większość meteorytów ulega dosyć szybko procesowi degradacji (wietrzenia) w&nbsp;utleniających warunkach panujących na powierzchni Ziemi. Jeśli spadek miał miejsce na teren pustyni – na zimną i&nbsp;lodową Antarktydę lub na gorące i&nbsp;suche pustynie Afryki, Australii lub Półwyspu Arabskiego – okazy mogą przetrwać kilkadziesiąt tysięcy lat. Najszybciej wietrzeją chondryty<ref>niewiele chondrytów pustynnych osiąga wiek ziemski 40000&nbsp;lat</ref>, większe szanse przetrwania mają uboższe w&nbsp;metaliczne żelazo achondryty. Najstarsze znalezione meteoryty z&nbsp;gorących pustyń to meteoryty księżycowe: Dhofar&nbsp;025{{MBD-record|name=Dho 025}} i&nbsp;Dhofar&nbsp;908{{MBD-record|name=Dho 908}} o&nbsp;wieku ziemskim, odpowiednio, 500 i&nbsp;360&nbsp;tysięcy lat oraz meteoryt marsjański Dhofar&nbsp;019{{MBD-record|name=Dho 019}} mający 340&nbsp;tysięcy lat<ref name="age source"></ref>, kilkanaście meteorytów z&nbsp;Antarktydy jest starszych, mają one ponad 480&nbsp;tys. lat. Dwa najstarsze meteoryty z&nbsp;zimnej Antarktydy mają po około 2&nbsp;miliony lat, są to: Allan Hills&nbsp;88019 (chondryt typu H5){{MBD-record|name=ALH 88019}} i&nbsp;Lewis Cliff&nbsp;86360 (chondryt typu L4){{MBD-record|name=LEW 86360}} (Lauretta et&nbsp;al. 2006).
Stopień zachowania meteorytów po spadku zależy od warunków panujących w&nbsp;rejonie gdzie spadły i&nbsp;od dalszej historii geologicznej terenu. Meteoryty z&nbsp;Antarktydy, wbrew pozorom, zachowały się w&nbsp;lepszym stanie niż okazy znajdowane na suchych, gorących pustyniach (meteoryt uwięziony w&nbsp;lodzie, ale w&nbsp;środowisku bez tlenu, będzie mniej podatny na wietrzenie, niż okaz leżący płytko nawet na ekstremalnie suchej pustyni). Wiele znalezisk na Antarktydzie ma wiek ziemski ponad 300&nbsp;tysięcy lat, natomiast niewiele okazów znalezionych poza nią osiąga 40000&nbsp;lat. Wiek meteorytów z&nbsp;Omanu, Zachodniej Australii czy Roosevelt County w&nbsp;USA nie przekracza 50&nbsp;tys. lat (Lauretta et&nbsp;al. 2006). Jeśli w&nbsp;wyniku procesów geologicznych, meteoryt trafi do środowiska beztlenowego, tzn. zostanie pochłonięty przez osady (lub lód) i&nbsp;odcięty od zabójczego tlenu może przetrwać miliony lat w&nbsp;stanie niewiele zmienionym lub ulec metasomatozie. Granica pomiędzy silnie zwietrzałymi meteorytami, a&nbsp;paleometeorytami jest nieostra.
Stopień zachowania meteorytów po spadku zależy od warunków panujących w&nbsp;rejonie gdzie spadły i&nbsp;od dalszej historii geologicznej terenu. Meteoryty z&nbsp;Antarktydy, wbrew pozorom, zachowały się w&nbsp;lepszym stanie niż okazy znajdowane na suchych, gorących pustyniach (meteoryt uwięziony w&nbsp;lodzie, ale w&nbsp;środowisku bez tlenu, będzie mniej podatny na wietrzenie, niż okaz leżący płytko nawet na ekstremalnie suchej pustyni). Wiele znalezisk na Antarktydzie ma wiek ziemski ponad 300&nbsp;tysięcy lat, natomiast niewiele okazów znalezionych poza nią osiąga 40000&nbsp;lat. Wiek meteorytów z&nbsp;Omanu, Zachodniej Australii czy Roosevelt County w&nbsp;USA nie przekracza 50&nbsp;tys. lat (Lauretta et&nbsp;al. 2006). Jeśli w&nbsp;wyniku procesów geologicznych, meteoryt trafi do środowiska beztlenowego, tzn. zostanie pochłonięty przez osady (lub lód) i&nbsp;odcięty od zabójczego tlenu może przetrwać miliony lat w&nbsp;stanie niewiele zmienionym lub ulec metasomatozie. Granica pomiędzy silnie zwietrzałymi meteorytami, a&nbsp;paleometeorytami jest nieostra.
-
=== Meteoryty kopalne ===
+
=== Meteoryty kopalne (''fossil meteorites'') ===
-
Meteoryty kopalne to takie, które zostały zachowane w osadach geologicznych lub innych warstwach, w&nbsp;których panujące warunki sprzyjają zachowaniu pierwotnego składu i&nbsp;struktury meteorytu. Ziemski wiek takich meteorytów liczony jest w&nbsp;dziesiątkach milionów lat, większość z&nbsp;nich to meteoryty żelazne. Najbardziej znanym meteorytem kopalnym jest meteoryt żelazny typu IIAB Lake Murray{{MBD-record |name=Lake Murray}}, którego wiek szacuje się na około 110-120&nbsp;milionów lat.<ref name="age source">Brachaniec (2013); IMCA Insights</ref>
+
Meteoryty kopalne to takie, które zostały zachowane w osadach geologicznych lub innych warstwach, w&nbsp;których panujące warunki sprzyjają zachowaniu pierwotnego składu i&nbsp;struktury meteorytu. Ziemski wiek takich meteorytów liczony jest w&nbsp;dziesiątkach milionów lat, większość z&nbsp;nich to meteoryty żelazne. Najbardziej znanym meteorytem kopalnym jest meteoryt żelazny typu IIAB Lake Murray{{MBD-record|name=Lake Murray}}, którego wiek szacuje się na około 110-120&nbsp;milionów lat.<ref name="age source">Brachaniec (2013); IMCA Insights</ref>
-
=== Meteoryty reliktowe ===
+
Meteorytem kopalnym jest też polska [[Lechówka]]!
-
Mianem meteorytów reliktowych określa się bardzo zmienione obiekty pochodzenia meteorytowego znajdowane w&nbsp;pokładach skał. Są one zbudowane głównie z&nbsp;minerałów wtórnych, ale zachowała się struktura pierwotna meteorytu. Większość meteorytów reliktowych to meteoryty kamienne. Najbardziej znane i&nbsp;najstarsze to znaleziska ze Szwecji: Österplana{{MBD-record |name=Österplana}} i&nbsp;Brunflo{{MBD-record |name=Brunflo}}, których wiek szacuje się na około 460&nbsp;milionów lat<ref>Simms (2014); tam m.in. o&nbsp;wielkim bombardowaniu Ziemi przez meteoryty 467&nbsp;milionów lat temu</ref>. Są to pozostałości po meteorytach kamiennych, chondrytach zwyczajnych.<ref name="age source"></ref>
+
=== Meteoryty reliktowe (''relict meteorites'') ===
 +
 
 +
Mianem meteorytów reliktowych określa się bardzo zmienione obiekty pochodzenia meteorytowego znajdowane w&nbsp;pokładach skał. Są one zbudowane głównie z&nbsp;minerałów wtórnych, ale zachowała się struktura pierwotna meteorytu. Większość meteorytów reliktowych to meteoryty kamienne. Najbardziej znane i&nbsp;najstarsze to znaleziska ze Szwecji: Österplana{{MBD-record|name=Österplana}} i&nbsp;Brunflo{{MBD-record|name=Brunflo}}, których wiek szacuje się na około 460&nbsp;milionów lat<ref>Simms (2014); tam m.in. o&nbsp;wielkim bombardowaniu Ziemi przez meteoryty 467&nbsp;milionów lat temu</ref>. Są to pozostałości po meteorytach kamiennych, chondrytach zwyczajnych.<ref name="age source"></ref>
W {{!MBD}} meteoryty reliktowe zdefiniowano następująco: „''relict meteorite: A&nbsp;highly altered object that may have a&nbsp;meteoritic origin. These are dominantly (>95%) composed of secondary minerals formed on the body on which the object was found''”.
W {{!MBD}} meteoryty reliktowe zdefiniowano następująco: „''relict meteorite: A&nbsp;highly altered object that may have a&nbsp;meteoritic origin. These are dominantly (>95%) composed of secondary minerals formed on the body on which the object was found''”.

Wersja z 10:53, 18 mar 2021

Spis treści

Paleometeoryty

1

Pojęciem paleometeoryt („stary meteoryt”) określa się dwie grupy meteorytów: meteoryty reliktowe (ang. relict meteorites) i meteoryty kopalne (ang. fossil meteorites). Mówimy o „starych meteorytach” nie w sensie odnoszącym się do bezwzględnego wieku tych meteorytów, gdyż większość z nich uformowała się podczas powstawania Układu Słonecznego i mają one absolutny wiek około 4,6 miliarda lat (z wyłączeniem meteorytów z Marsa i Księżyca, które są dużo młodsze). Mówimy o ich wieku ziemskim (ang. terrestrial age), czyli czasie liczonym od ich spadku na powierzchnię Ziemi. Niektóre meteoryty spadły bardzo dawno na tereny, które pozwoliły zabezpieczyć je od niesprzyjających warunków atmosferycznych i zachować pierwotny skład mineralny, podczas gdy inne dosłownie skamieniały, a tym samym zachowały się po nich tylko „ślady” (Peucker-Ehrenbrink et al. 2001; Drouard et al. 2019[1]).

Większość meteorytów ulega dosyć szybko procesowi degradacji (wietrzenia) w utleniających warunkach panujących na powierzchni Ziemi. Jeśli spadek miał miejsce na teren pustyni – na zimną i lodową Antarktydę lub na gorące i suche pustynie Afryki, Australii lub Półwyspu Arabskiego – okazy mogą przetrwać kilkadziesiąt tysięcy lat. Najszybciej wietrzeją chondryty[2], większe szanse przetrwania mają uboższe w metaliczne żelazo achondryty. Najstarsze znalezione meteoryty z gorących pustyń to meteoryty księżycowe: Dhofar 025[3] i Dhofar 908[4] o wieku ziemskim, odpowiednio, 500 i 360 tysięcy lat oraz meteoryt marsjański Dhofar 019[5] mający 340 tysięcy lat[6], kilkanaście meteorytów z Antarktydy jest starszych, mają one ponad 480 tys. lat. Dwa najstarsze meteoryty z zimnej Antarktydy mają po około 2 miliony lat, są to: Allan Hills 88019 (chondryt typu H5)[7] i Lewis Cliff 86360 (chondryt typu L4)[8] (Lauretta et al. 2006).

Stopień zachowania meteorytów po spadku zależy od warunków panujących w rejonie gdzie spadły i od dalszej historii geologicznej terenu. Meteoryty z Antarktydy, wbrew pozorom, zachowały się w lepszym stanie niż okazy znajdowane na suchych, gorących pustyniach (meteoryt uwięziony w lodzie, ale w środowisku bez tlenu, będzie mniej podatny na wietrzenie, niż okaz leżący płytko nawet na ekstremalnie suchej pustyni). Wiele znalezisk na Antarktydzie ma wiek ziemski ponad 300 tysięcy lat, natomiast niewiele okazów znalezionych poza nią osiąga 40000 lat. Wiek meteorytów z Omanu, Zachodniej Australii czy Roosevelt County w USA nie przekracza 50 tys. lat (Lauretta et al. 2006). Jeśli w wyniku procesów geologicznych, meteoryt trafi do środowiska beztlenowego, tzn. zostanie pochłonięty przez osady (lub lód) i odcięty od zabójczego tlenu może przetrwać miliony lat w stanie niewiele zmienionym lub ulec metasomatozie. Granica pomiędzy silnie zwietrzałymi meteorytami, a paleometeorytami jest nieostra.

Meteoryty kopalne (fossil meteorites)

Meteoryty kopalne to takie, które zostały zachowane w osadach geologicznych lub innych warstwach, w których panujące warunki sprzyjają zachowaniu pierwotnego składu i struktury meteorytu. Ziemski wiek takich meteorytów liczony jest w dziesiątkach milionów lat, większość z nich to meteoryty żelazne. Najbardziej znanym meteorytem kopalnym jest meteoryt żelazny typu IIAB Lake Murray[9], którego wiek szacuje się na około 110-120 milionów lat.[6]

Meteorytem kopalnym jest też polska Lechówka!

Meteoryty reliktowe (relict meteorites)

Mianem meteorytów reliktowych określa się bardzo zmienione obiekty pochodzenia meteorytowego znajdowane w pokładach skał. Są one zbudowane głównie z minerałów wtórnych, ale zachowała się struktura pierwotna meteorytu. Większość meteorytów reliktowych to meteoryty kamienne. Najbardziej znane i najstarsze to znaleziska ze Szwecji: Österplana[10] i Brunflo[11], których wiek szacuje się na około 460 milionów lat[12]. Są to pozostałości po meteorytach kamiennych, chondrytach zwyczajnych.[6]

W Meteoritical Bulletin Database meteoryty reliktowe zdefiniowano następująco: „relict meteorite: A highly altered object that may have a meteoritic origin. These are dominantly (>95%) composed of secondary minerals formed on the body on which the object was found”.

Przypisy

  1. ^ bardzo ciekawy artykuł o wieku meteorytów z pustyni El Médano na Atakamie w Chile: Drouard A., Gattacceca J., Hutzler A., Rochette P., Braucher R., Bourlès D., ASTER Team, Gounelle M., Morbidelli A., Debaille V., Van Ginneken M., Valenzuela M., Quesnel Y., Martinez R., (2019), The meteorite flux of the past 2 m.y. recorded in the Atacama Desert, Geology, 2019. Plik PDF; więcej → woreczko.pl – Wydarzenia • Events
  2. ^ niewiele chondrytów pustynnych osiąga wiek ziemski 40000 lat
  3. ^ meteoryt księżycowy Dhofar 025, znalezisko z 2000 roku w Omanie; typ Lunar (anorth) (pol. lunaryt), TKW 751 g
  4. ^ meteoryt księżycowy Dhofar 908, znalezisko z 2003 roku w Omanie; typ Lunar (anorth) (pol. lunaryt), TKW 245 g
  5. ^ meteoryt marsjański Dhofar 019, znalezisko z 2000 roku w Omanie; typ shergottyt SHE, TKW 1056 g
  6. ^ a b c Brachaniec (2013); IMCA Insights
  7. ^ meteoryt kamienny Allan Hills 88019, znalezisko z 1988 roku na Antarktydzie; chondryt zwyczajny H5, TKW 57,4 g
  8. ^ meteoryt kamienny Lewis Cliff 86360, znalezisko z 1986 roku na Antarktydzie; chondryt zwyczajny L4, TKW 181,5 g
  9. ^ meteoryt żelazny Lake Murray, znalezisko z 1933 roku w USA; typ IIAB, TKW 270 kg
  10. ^ meteorytów reliktowych Österplana jest zarejestrowanych w Meteoritical Bulletin Database 65 znalezisk (stan luty 2022)
  11. ^ meteoryt reliktowy Brunflo, znalezisko z 1980 roku w Szwecji; typ Relict H
  12. ^ Simms (2014); tam m.in. o wielkim bombardowaniu Ziemi przez meteoryty 467 milionów lat temu
Osobiste