(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Lechówka
Z Wiki.Meteoritica.pl
(Różnice między wersjami)
(→Bibliografia) |
|||
| Linia 3: | Linia 3: | ||
{{Strona w budowie}} | {{Strona w budowie}} | ||
== Pierwszy polski meteoryt kopalny! == | == Pierwszy polski meteoryt kopalny! == | ||
| - | + | {{InfoboxMeteorite | |
| - | + | | nazwa = ''Lechówka'' | |
| - | Na temat najnowszego polskiego meteorytu wiadomo na razie niewiele, ale niewątpliwie mamy udokumentowany i przebadany '''pierwszy polski meteoryt kopalny (paleometeoryt)'''!<ref>więcej o [[:Category:Paleometeoryty|paleometeorytach]] | + | | grafika = Lechówka_(GU_6_2015).jpg |
| + | | opis = ''Drobinki odnalezionego meteorytu, którego wiek określono na ok. 65 milionów lat'' (fot. Tomasz Krzykawski; źródło: Sztuka 2015) | ||
| + | | klasa = Znalezisko | ||
| + | | mbclass = find | ||
| + | | metbull = | ||
| + | | lokalizacja = Lechówka, Polska | ||
| + | | położenie = | ||
| + | | data = | ||
| + | | uwagi = | ||
| + | | cechy = | ||
| + | | typ = kopalny meteoryt żelazny | ||
| + | | masa = ~1,9 g | ||
| + | | liczba = kilka mocno zwietrzałych fragmentów | ||
| + | }} | ||
| + | Na temat najnowszego polskiego meteorytu wiadomo na razie niewiele, ale niewątpliwie mamy udokumentowany i przebadany '''pierwszy polski meteoryt kopalny (paleometeoryt)'''!<ref>więcej o [[:Category:Paleometeoryty|paleometeorytach]] → patrz [[Niedźwiada]]</ref> | ||
| - | Odkrycie to zawdzięczamy Tomaszowi Brachaniec z Uniwersytetu Śląskiego. [[:Image:Lechówka_(Tomasz_Brachaniec_z_zespołem).jpg|Tomasz Brachaniec z zespołem]] prowadził od dawna badania sferul (kulistych szkliw) będących pozostałościami przeobrażenia skał podczas wielkich impaktów (Brachaniec et al. 2012, 2014). Analizując osady z odsłonięcia geologicznego, z warstw na granicy kredy i paleogenu (ok. 66 mln lat temu)<ref>tzw. '''granica K-T'''; w tym czasie doszło do '''impaktu Chicxulub''' wiązanego z masowym wymieraniem organizmów – spadkiem bioróżnorodności; z tego okresu pochodzi również [[krater Bołtysz]]</ref>, gdzie wcześniej zidentyfikowano anomalię irydową (Machalski et al. 2010), w trakcie analiz rentgenowskich zarejestrowano nietypowy minerał. Okazało się, że jest to magnetyt, którego nie powinno być w tak starych osadach, ze względu na jego nietrwałość. | + | Odkrycie to zawdzięczamy Tomaszowi Brachaniec z Uniwersytetu Śląskiego. [[:Image:Lechówka_(Tomasz_Brachaniec_z_zespołem).jpg|Tomasz Brachaniec z zespołem]] prowadził od dawna badania sferul (kulistych szkliw) będących pozostałościami przeobrażenia skał podczas wielkich impaktów (Brachaniec et al. 2012, 2014). Analizując osady z odsłonięcia geologicznego, z warstw na granicy kredy i paleogenu (ok. 66 mln lat temu)<ref>tzw. '''granica K-T'''; w tym czasie doszło do '''impaktu Chicxulub''' wiązanego z masowym wymieraniem organizmów – spadkiem bioróżnorodności; z tego okresu pochodzi również [[krater Bołtysz]]</ref>, gdzie wcześniej zidentyfikowano anomalię irydową (Machalski et al. 2010; Racki et al. 2011<ref>stwierdzono podwyższoną zawartość irydu i niektórych platynowców w warstwie</ref>), w trakcie [[:Image:Lechówka_(dyfraktogram).jpg|analiz rentgenowskich]] zarejestrowano nietypowy minerał. Okazało się, że jest to [[:Image:Lechówka_(magnetyt).jpg|magnetyt]], którego nie powinno być w tak starych osadach, ze względu na jego nietrwałość. |
Więcej szczegółów w popularyzatorskim artykule opublikowanych w ''Gazecie Uniwersyteckiej UŚ'' (Sztuka 2015): | Więcej szczegółów w popularyzatorskim artykule opublikowanych w ''Gazecie Uniwersyteckiej UŚ'' (Sztuka 2015): | ||
| Linia 23: | Linia 37: | ||
Więcej o polskim meteorycie kopalnym znajdzie się w zapowiedzianym artykule w ''[[Meteoritics & Planetary Science|Meteoritics & Planetary Science]]'' (Sztuka 2015). | Więcej o polskim meteorycie kopalnym znajdzie się w zapowiedzianym artykule w ''[[Meteoritics & Planetary Science|Meteoritics & Planetary Science]]'' (Sztuka 2015). | ||
| + | <br clear="all"/> | ||
| + | |||
| + | == Pierwsze wyniki badań == | ||
| + | |||
| + | Podczas VIII Seminarium Meteorytowego w 2015 roku w Olsztynie zaprezentowano wyniki badań składu meteorytu Lechówka (Szopa et al. 2015): | ||
| + | * '''jest to pierwszy meteoryt żelazny kopalny z granicy K/Pg (Kreda–Paleogen)'''; | ||
| + | * minerały pierwotne to: kamacyt, taenit i schreibersyt; | ||
| + | * wszystkie minerały wtórne ([[:Image:Lechówka_(magnetyt).jpg|magnetyt]], goethyt, tleno-wodorotlenki żelaza, smektyt, ilmenit) zawierają podwyższoną zawartość niklu, co świadczy, że powstały z faz pierwotnych zawierających Fe i Ni; | ||
| + | * brak faz mineralnych innych niż metaliczne, a bardziej odpornych na wietrzenie, np. krzemianów, świadczy, że meteoryt Lechówka jest meteorytem żelaznym, który uległ silnemu zwietrzeniu; | ||
| + | * ze względu na małą wielkość próbki nie jest możliwe ustalenie dokładnego typu; | ||
| + | * meteoryt z Lechówki był prawdopodobnie pojedynczym, małym spadkiem; | ||
| + | * warstwy w Lechówce z granicy K/Pg są swoistym fenomenem, gdyż w jednej warstwie znajduje się zapis dwóch różnych i ''de facto'' bardzo oddalonych impaktów – krater Chicxulub i Lechówka. | ||
| - | + | Skład pierwiastkowy minerałów pierwotnych i wtórnych (wartości średnie z kilku pomiarów): | |
:{| class="wikitable" style="font-size:85%" | :{| class="wikitable" style="font-size:85%" | ||
|- | |- | ||
| Linia 44: | Linia 70: | ||
:{| class="wikitable" style="font-size:85%" | :{| class="wikitable" style="font-size:85%" | ||
|- | |- | ||
| - | |rowspan="2"| '''Pierwiastek'''<br />[%wag] ||colspan="3"| '''Minerały wtórne''' | + | |rowspan="2"| '''Pierwiastek'''<br />[%wag] (a.p.f.u.)<ref>'''a.p.f.u.''' – ''atoms per formula unit''</ref> ||colspan="3"| '''Minerały wtórne''' |
|- | |- | ||
| '''magentyt''' | | '''magentyt''' | ||
|- | |- | ||
| - | | '''Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>''' (Fe<sup>+3</sup>) || 68,5 | + | | '''Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>''' (Fe<sup>+3</sup>) || 68,5 (1,98) |
|- | |- | ||
| - | | '''FeO''' (Fe<sup>+2</sup>) || 27,0 | + | | '''FeO''' (Fe<sup>+2</sup>) || 27,0 (0,88) |
|- | |- | ||
| - | | '''NiO''' || 4,2 | + | | '''NiO''' (Ni) || 4,2 (0,13) |
|- | |- | ||
| - | | '''CoO''' || 0,38 | + | | '''CoO''' (Co) || 0,38 (0,01) |
|} | |} | ||
<br clear="all"/> | <br clear="all"/> | ||
| Linia 80: | Linia 106: | ||
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="2"> | <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="2"> | ||
File:Lechówka_(Tomasz_Brachaniec_z_zespołem).jpg|Naukowcy z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego podczas poszukiwań mołdawitów w żwirowni na Dolnym Śląsku (2014 r.). Na zdjęciu od lewej: [[Bibliografia/Karwowski Łukasz|prof. Łukasz Karwowski]], mgr Tomasz Brachaniec i dr Krzysztof Szopa (fot. [[Jan Woreczko]]) | File:Lechówka_(Tomasz_Brachaniec_z_zespołem).jpg|Naukowcy z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego podczas poszukiwań mołdawitów w żwirowni na Dolnym Śląsku (2014 r.). Na zdjęciu od lewej: [[Bibliografia/Karwowski Łukasz|prof. Łukasz Karwowski]], mgr Tomasz Brachaniec i dr Krzysztof Szopa (fot. [[Jan Woreczko]]) | ||
| + | </gallery> | ||
| + | |||
| + | <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="2"> | ||
| + | File:Lechówka_(dyfraktogram).jpg|Dyfraktogram meteorytu z Lechówki; M – magneryt, G – goethyt, S – smektyt, I – ilmenit (źródło: Szopa et al. 2015) | ||
| + | File:Lechówka_(magnetyt).jpg|Skład magnetytu (źródło: Szopa et al. 2015) | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 97: | Linia 128: | ||
* Brachaniec Tomasz, Brom Krzysztof, (2015), '''Kopalne ordowickie chondryty – przegląd danych (''Fossil ordovician chondrites – a review'')''', ''Acta Soc. Metheor. Polon.'', 6, 2015, s. 23-25. Plik [http://psjd.icm.edu.pl/psjd/element/bwmeta1.element.psjd-d9cb2691-dd2e-4742-b243-498e13166ead PDF]. | * Brachaniec Tomasz, Brom Krzysztof, (2015), '''Kopalne ordowickie chondryty – przegląd danych (''Fossil ordovician chondrites – a review'')''', ''Acta Soc. Metheor. Polon.'', 6, 2015, s. 23-25. Plik [http://psjd.icm.edu.pl/psjd/element/bwmeta1.element.psjd-d9cb2691-dd2e-4742-b243-498e13166ead PDF]. | ||
| - | * | + | * Szopa Krzysztof, Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, (2015), '''Jedna warstwa – dwa impakty: historia meteorytu kopalnego z [[Lechówka|Lechówki]]''', streszczenia referatów, VIII Seminarium Meteorytowe, Olsztyn 24-25 kwietnia 2015, s. 3. |
* +Machalski Marcin, Racki Grzegorz, Koeberl Christian, Harasimiuk Marian, (2010), '''Ślad kosmicznej katastrofy. Polskie dowody impaktu, który zabił dinozaury''', ''Academia'', 3, 2010, s. 32-34. Plik [http://www.researchgate.net/publication/241258078_lad_kosmicznej_katastrofy._Polskie_dowody_impaktu_ktry_zabi_dinozaury PDF]. | * +Machalski Marcin, Racki Grzegorz, Koeberl Christian, Harasimiuk Marian, (2010), '''Ślad kosmicznej katastrofy. Polskie dowody impaktu, który zabił dinozaury''', ''Academia'', 3, 2010, s. 32-34. Plik [http://www.researchgate.net/publication/241258078_lad_kosmicznej_katastrofy._Polskie_dowody_impaktu_ktry_zabi_dinozaury PDF]. | ||
| + | |||
| + | * +Racki Grzegorz, Machalski Marcin, Koeberl Christian, Harasimiuk Marian, (2011), '''The weathering−modified iridium record of a new Cretaceous–Palaeogene site at [[Lechówka]] near Chełm, SE Poland, and its palaeobiologic implications''', ''Acta Palaeontologica Polonica'', 56(1), 2011, s. 205-215. Plik [http://dx.doi.org/10.4202/app.2010.0062 doi]. | ||
* +Sztuka Maria, (2015), '''Przybysz z kosmosu''', ''Gazeta Uniwersytecka UŚ'', 6, 2015, s. 14-15. Plik [http://gazeta.us.edu.pl/node/278902 PDF]. | * +Sztuka Maria, (2015), '''Przybysz z kosmosu''', ''Gazeta Uniwersytecka UŚ'', 6, 2015, s. 14-15. Plik [http://gazeta.us.edu.pl/node/278902 PDF]. | ||
| Linia 116: | Linia 149: | ||
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Anomalia_irydowa Anomalia irydowa] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Granica_K-T Granica K-T] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Krater_Chicxulub Krater Chicxulub] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wymieranie_kredowe Wymieranie kredowe] | * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Anomalia_irydowa Anomalia irydowa] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Granica_K-T Granica K-T] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Krater_Chicxulub Krater Chicxulub] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Wymieranie_kredowe Wymieranie kredowe] | ||
| + | [[Category:Meteoryty polskie]] | ||
[[Category:Znaleziska]] | [[Category:Znaleziska]] | ||
[[Category:Paleometeoryty]] | [[Category:Paleometeoryty]] | ||
[[Category:Kratery i struktury impaktowe]] | [[Category:Kratery i struktury impaktowe]] | ||
Wersja z 22:47, 26 kwi 2015
0i
 |
Strona w budowie (Site under construction) Jeszcze to chwilę potrwa (It will take a while) |
Pierwszy polski meteoryt kopalny!
| Lechówka → | |
.jpg)
Drobinki odnalezionego meteorytu, którego wiek określono na ok. 65 milionów lat (fot. Tomasz Krzykawski; źródło: Sztuka 2015)
| |
| Znalezisko | |
| Lokalizacja | Lechówka, Polska |
| Charakterystyka | |
| Typ | kopalny meteoryt żelazny |
| Masa | ~1,9 g |
| Liczba okazów | kilka mocno zwietrzałych fragmentów |
Na temat najnowszego polskiego meteorytu wiadomo na razie niewiele, ale niewątpliwie mamy udokumentowany i przebadany pierwszy polski meteoryt kopalny (paleometeoryt)![1]
Odkrycie to zawdzięczamy Tomaszowi Brachaniec z Uniwersytetu Śląskiego. Tomasz Brachaniec z zespołem prowadził od dawna badania sferul (kulistych szkliw) będących pozostałościami przeobrażenia skał podczas wielkich impaktów (Brachaniec et al. 2012, 2014). Analizując osady z odsłonięcia geologicznego, z warstw na granicy kredy i paleogenu (ok. 66 mln lat temu)[2], gdzie wcześniej zidentyfikowano anomalię irydową (Machalski et al. 2010; Racki et al. 2011[3]), w trakcie analiz rentgenowskich zarejestrowano nietypowy minerał. Okazało się, że jest to magnetyt, którego nie powinno być w tak starych osadach, ze względu na jego nietrwałość.
Więcej szczegółów w popularyzatorskim artykule opublikowanych w Gazecie Uniwersyteckiej UŚ (Sztuka 2015):
(…) Do sprawdzenia osadu, w którym zostały znalezione sferule i rozpoznano magnetyt, profesor [Łukasz Karwowski] zaproponował najprostszą z możliwych metod – wykorzystanie zwykłego magnesu, który – jak wiadomo – przyciąga żelazo. Efekt tej prostej próby zaskoczył wszystkich. Dr [Krzysztof] Szopa przyznaje, że nie zapomni widoku, kiedy na oczach badaczy magnes zaczął przyciągać drobiny z badanej skały osadowej. Nie było już wątpliwości – to był meteoryt.
– Po około 65 milionach lat – mówi z uśmiechem dr Szopa – światło dzienne ujrzał meteoryt kopalny. Jego rozmiary były niewielkie. Całkowita masa wysortowanych drobinek wynosi zaledwie około jednego grama, a ich wielkość waha się od kilku dziesiętnych części milimetra do 5–6 mm, nie zmienia to jednak faktu, że przed nami znajdował się niespotykany okaz.
Z posiadanego materiału wyodrębniono trzy największe fragmenty, które zostały zatopione w żywicy, a następnie bardzo dokładnie wypolerowane. Tak przygotowany materiał został przebadany chemicznie.
– Znaleziono w nim trzy pierwotne minerały – wyjaśnia dr Szopa – będące dowodem, że studiowane fragmenty są odłamkami meteorytu żelaznego. Są nimi: kamacyt (stop żelazo-nikiel, w którym dominuje zawartość żelaza), taenit (stop nikiel-żelazo, w którym dominuje zawartość niklu) oraz schreibersyt (fosforek żelaza i niklu). Minerały pierwotne są otoczone przez produkty związane z wietrzeniem, którymi są głównie magnetyt z podwyższoną zawartością niklu oraz tlenki i tlenowodorotlenki żelaza również zawierające nikiel. (…)
Więcej o polskim meteorycie kopalnym znajdzie się w zapowiedzianym artykule w Meteoritics & Planetary Science (Sztuka 2015).
Pierwsze wyniki badań
Podczas VIII Seminarium Meteorytowego w 2015 roku w Olsztynie zaprezentowano wyniki badań składu meteorytu Lechówka (Szopa et al. 2015):
- jest to pierwszy meteoryt żelazny kopalny z granicy K/Pg (Kreda–Paleogen);
- minerały pierwotne to: kamacyt, taenit i schreibersyt;
- wszystkie minerały wtórne (magnetyt, goethyt, tleno-wodorotlenki żelaza, smektyt, ilmenit) zawierają podwyższoną zawartość niklu, co świadczy, że powstały z faz pierwotnych zawierających Fe i Ni;
- brak faz mineralnych innych niż metaliczne, a bardziej odpornych na wietrzenie, np. krzemianów, świadczy, że meteoryt Lechówka jest meteorytem żelaznym, który uległ silnemu zwietrzeniu;
- ze względu na małą wielkość próbki nie jest możliwe ustalenie dokładnego typu;
- meteoryt z Lechówki był prawdopodobnie pojedynczym, małym spadkiem;
- warstwy w Lechówce z granicy K/Pg są swoistym fenomenem, gdyż w jednej warstwie znajduje się zapis dwóch różnych i de facto bardzo oddalonych impaktów – krater Chicxulub i Lechówka.
Skład pierwiastkowy minerałów pierwotnych i wtórnych (wartości średnie z kilku pomiarów):
Pierwiastek
[%wag]Minerały pierwotne kamacyt taenit schreibersyt Fe 93,7 78,8 54,3 Ni 5,89 21,0 30,4 Co 0,38 0,13 0,06 P 0,24 0,01 14,5 Si 0,01 0,02 <0,01
Pierwiastek
[%wag] (a.p.f.u.)[4]Minerały wtórne magentyt Fe2O3 (Fe+3) 68,5 (1,98) FeO (Fe+2) 27,0 (0,88) NiO (Ni) 4,2 (0,13) CoO (Co) 0,38 (0,01)
Lokalizacja
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi
(L) Lechówka
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Galerie
Lechówka (Tomasz Brachaniec z zespołem).jpg
Naukowcy z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego podczas poszukiwań mołdawitów w żwirowni na Dolnym Śląsku (2014 r.). Na zdjęciu od lewej: prof. Łukasz Karwowski, mgr Tomasz Brachaniec i dr Krzysztof Szopa (fot. Jan Woreczko) |
.jpg) Dyfraktogram meteorytu z Lechówki; M – magneryt, G – goethyt, S – smektyt, I – ilmenit (źródło: Szopa et al. 2015) |
.jpg) Skład magnetytu (źródło: Szopa et al. 2015) |
Bibliografia
- +Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, (2012), Tajemnicze szkliwa granicy K/T w Lechówce, poster, VII Konferencja Meteorytowa, Łowicz 20-21 kwietnia 2012.
- * Brachaniec Tomasz, (2012), Zagłada sprzed 65 mln lat zapisana w skałach (cz. II), Meteoryt, 1, 2012, s. 10–12.
- +Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, Szopa Krzysztof, (2014), Spherules associated with the Cretaceous–Paleogene boundary in Poland, Acta Geol. Pol., 64(1), 2014, s. 99-108. Plik PDF.
- Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Karwowski Łukasz, Krzykawski Tomasz, Salamon Mariusz, Brom Krzysztof, (2015), Sferule z granicy Kreda-Paleogen (Lechówka, Polska) – wstępne dane (Spherules from the Cretaceous–Paleogene boundary (Lechówka, Polska) – preliminary data), Acta Soc. Metheor. Polon., 6, 2015, s. 17-22. Plik PDF.
- Brachaniec Tomasz, Brom Krzysztof, (2015), Kopalne ordowickie chondryty – przegląd danych (Fossil ordovician chondrites – a review), Acta Soc. Metheor. Polon., 6, 2015, s. 23-25. Plik PDF.
- Szopa Krzysztof, Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, (2015), Jedna warstwa – dwa impakty: historia meteorytu kopalnego z Lechówki, streszczenia referatów, VIII Seminarium Meteorytowe, Olsztyn 24-25 kwietnia 2015, s. 3.
- +Machalski Marcin, Racki Grzegorz, Koeberl Christian, Harasimiuk Marian, (2010), Ślad kosmicznej katastrofy. Polskie dowody impaktu, który zabił dinozaury, Academia, 3, 2010, s. 32-34. Plik PDF.
- +Racki Grzegorz, Machalski Marcin, Koeberl Christian, Harasimiuk Marian, (2011), The weathering−modified iridium record of a new Cretaceous–Palaeogene site at Lechówka near Chełm, SE Poland, and its palaeobiologic implications, Acta Palaeontologica Polonica, 56(1), 2011, s. 205-215. Plik doi.
- +Sztuka Maria, (2015), Przybysz z kosmosu, Gazeta Uniwersytecka UŚ, 6, 2015, s. 14-15. Plik PDF.
Przypisy
Zobacz również
- paleometeoryt Niedźwiada
- Krater Bołtysz
Linki zewnętrzne
- woreczko.pl – Minerały w meteorytach • Meteorite minerals
- Wikipedia – Anomalia irydowa ● Granica K-T ● Krater Chicxulub ● Wymieranie kredowe
.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}