PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)


Czestochowa Rakow I i II (Częstochowa Raków I i II)

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
(Wyjątkowe bransolety)
m („Zagubione eksponaty”)
(Nie pokazano 44 wersji pomiędzy niniejszymi.)
Linia 1: Linia 1:
__NOTOC__
__NOTOC__
 +
{{VerifyLevel|level=1}}
== Biżuteria z meteorytów ==
== Biżuteria z meteorytów ==
{{InfoboxMeteorite
{{InfoboxMeteorite
  | nazwa = Czestochowa Rakow I i II
  | nazwa = Czestochowa Rakow I i II
-
  | grafika = Czestochowa Rakow I i II.jpg
+
  | grafika = Czestochowa_Rakow_I_II_(Muzeum_Częstochowskie)_JW.jpg
-
  | opis = Artefakty, bransolety z żelaza meteorytowego
+
  | opis = Bransolety z żelaza meteorytowego, stan obecny (fot.&nbsp;Jacek&nbsp;Wrześniak, Archiwum&nbsp;[[Muzeum Częstochowskie|Muzeum&nbsp;Częstochowskiego]])<ref>fotografia udostępniona dzięki uprzejmości Macieja Kosińskiego, Kierownika Działu Archeologii [[Muzeum Częstochowskie|Muzeum Częstochowskiego]]</ref>
  | klasa = Artefakty
  | klasa = Artefakty
-
  | metbull = 5501, 5502
+
| mbclass = artifact
 +
  | metbull = 5501
  | lokalizacja = Częstochowa Raków, Polska
  | lokalizacja = Częstochowa Raków, Polska
  | położenie = 50°48'N, 19°07'E
  | położenie = 50°48'N, 19°07'E
-
  | data = pochodzą z okresu halsztackiego (700-550 r.p.n.e.); pozyskane do zbiorów w 1960/1961 r.
+
  | data = pochodzą z okresu halsztackiego (700-550&nbsp;r.&nbsp;p.n.e.); pozyskane do zbiorów w&nbsp;1960/1961&nbsp;r.
  | typ = bransolety z żelaza meteorytowego
  | typ = bransolety z żelaza meteorytowego
  | masa = ?
  | masa = ?
  | liczba = dwie bransolety
  | liczba = dwie bransolety
-
  | uwagi = bransoleta Częstochowa Raków I została wykonana z żelaza o dużej zawartości niklu, pewnie z ataksytu; bransoleta II prawdopodobnie z oktaedrytu drobnoziarnistego
+
  | uwagi = bransoleta Częstochowa Raków&nbsp;I została wykonana z&nbsp;żelaza o&nbsp;dużej zawartości niklu, pewnie z&nbsp;ataksytu; bransoleta&nbsp;II prawdopodobnie z&nbsp;oktaedrytu drobnoziarnistego
-
  | synonimy = polska pisownia: '''Częstochowa Raków I''' i '''Częstochowa Raków II'''
+
  | synonimy = polska pisownia: '''Częstochowa Raków&nbsp;I''' i&nbsp;'''Częstochowa Raków&nbsp;II'''
}}
}}
-
Częstochowa Raków I i II – W trakcie badań archeologicznych prowadzonych w Częstochowie w grobach z okresu halsztackiego<ref name="okres halsztacki">okres halsztacki - Wikipedia [http://pl.wikipedia.org/wiki/Okres_halsztacki Okres halsztacki]</ref> znaleziono m.in. kilka żelaznych bransolet. Okazało się, że dwie z nich o numerach porządkowych 3 i 4 są z żelaza meteorytowego. Bransoletę nr 3 zrobiono z tzw. ataksytu, które mają dużą zawartość niklu. Jest to prawdopodobnie jedyny polski ataksyt. Bransoleta nr 4 została wykonana z drobnoziarnistego oktaedrytu.
+
Częstochowa Raków&nbsp;I i&nbsp;II – W trakcie badań archeologicznych prowadzonych w&nbsp;Częstochowie w&nbsp;grobach z&nbsp;okresu halsztackiego<ref name="okres halsztacki">okres halsztacki Wikipedia [http://pl.wikipedia.org/wiki/Okres_halsztacki Okres halsztacki]</ref> (bransolety są datowane na 700-500&nbsp;r.&nbsp;p.n.e.) znaleziono m.in. kilka żelaznych bransolet. Okazało się, że dwie z&nbsp;nich o&nbsp;numerach porządkowych&nbsp;3 i&nbsp;4 są z&nbsp;żelaza meteorytowego. '''Bransoletę nr&nbsp;3 zrobiono z&nbsp;tzw. ataksytu''', który charakteryzuje się dużą zawartością niklu. Jest to prawdopodobnie jedyny polski ataksyt. '''Bransoleta nr&nbsp;4 została wykonana z&nbsp;drobnoziarnistego oktaedrytu'''.
== Wyjątkowe bransolety ==
== Wyjątkowe bransolety ==
Linia 24: Linia 26:
;Bransoleta nr 3 (Czestochowa Rakow I)
;Bransoleta nr 3 (Czestochowa Rakow I)
-
:(...) Bransoleta opatrzona Nr. 3 pochodzi z&nbsp;grobu szkieletowego i&nbsp;po konserwacji posiada następujące wymiary: zewnątrz 71,5×75,3&nbsp;mm, wewnątrz 59,1×62,8&nbsp;mm; średnica przekroju pręta 6,3&nbsp;mm. Badania chemiczne i&nbsp;spektograficzne wykazały zawartość: Ni&nbsp;18,25%, węgla około&nbsp;0,05%, P&nbsp;0,052%, Cu&nbsp;0,05%, (wyniki przybliżone). Ten skład świadczy o tym, że zabytek ten został wykonany z&nbsp;meteorytu zaliczonego do grupy meteorytów o dużej zawartości niklu o nazwie ataksytów, czyli '''jest to prawdopodobnie jedyny polski ataksyt'''. Zabytek należy do typu bransolet gładkich ze stykającymi się końcami. Wykonana z&nbsp;pręta gładkiego o przekroju okrągłym, zachowała się w&nbsp;bardzo dobrym stanie, uszkodzona przez korozję tylko w&nbsp;nieznacznym stopniu. J.&nbsp;Zimny<ref name="Zimny 1965">Zimny 1965</ref> uważa w&nbsp;swoim opracowaniu, że obróbka bransolety została dokonana za pomocą kucia i&nbsp;odkształcenia wywołane przekuciem wyrobu i&nbsp;ich kierunki, ujawnione za pomocą długotrwałego trawienia kwasem azotowym, wskazywały na średni stopień przekucia metalu. Nadto według tego autora w&nbsp;przekroju badanej próbki wystąpiła jednolita struktura gruboiglasta, charakterystyczna dla stopowych stali niklowych, składająca się z&nbsp;gruboiglastego martenzytu (bainitu) i&nbsp;austenitu, to jest roztworu stałego węgla w&nbsp;żelazie gamma o maksymalnej zawartości węgla około 2%. Oprócz tego stwierdzono, że przeciętna twardość tej struktury wynosiła 285-295&nbsp;HV<ref name="skala HV">skala twardości metali HV - Wikipedia - [http://pl.wikipedia.org/wiki/Skala_twardości_Vickersa Skala twardości Vickersa]</ref> i&nbsp;pomiary twardości potwierdziły jednolitą budowę. Ponadto przy obrzeżu wystąpiło zakucie metalu z&nbsp;dużym wtrąceniem nie metalicznym w&nbsp;zarzewie.
+
:{{Wielokropek}} Bransoleta opatrzona Nr.&nbsp;3 pochodzi z&nbsp;grobu szkieletowego i&nbsp;po konserwacji posiada następujące wymiary: zewnątrz 71,5×75,3&nbsp;mm, wewnątrz 59,1×62,8&nbsp;mm; średnica przekroju pręta 6,3&nbsp;mm. Badania chemiczne i&nbsp;spektrograficzne wykazały zawartość: Ni&nbsp;18,25%, węgla około&nbsp;0,05%, P&nbsp;0,052%, Cu&nbsp;0,05%, (wyniki przybliżone). Ten skład świadczy o&nbsp;tym, że zabytek ten został wykonany z&nbsp;meteorytu zaliczonego do grupy meteorytów o&nbsp;dużej zawartości niklu o&nbsp;nazwie ataksytów, czyli '''jest to prawdopodobnie jedyny polski ataksyt'''. Zabytek należy do typu bransolet gładkich ze stykającymi się końcami. Wykonana z&nbsp;pręta gładkiego o&nbsp;przekroju okrągłym, zachowała się w&nbsp;bardzo dobrym stanie, uszkodzona przez korozję tylko w&nbsp;nieznacznym stopniu. J.&nbsp;Zimny<ref name="Zimny 1965">Zimny (1965)</ref> uważa w&nbsp;swoim opracowaniu, że obróbka bransolety została dokonana za pomocą kucia i&nbsp;odkształcenia wywołane przekuciem wyrobu i&nbsp;ich kierunki, ujawnione za pomocą długotrwałego trawienia kwasem azotowym, wskazywały na średni stopień przekucia metalu. Nadto według tego autora w&nbsp;przekroju badanej próbki wystąpiła jednolita struktura gruboiglasta, charakterystyczna dla stopowych stali niklowych, składająca się z&nbsp;gruboiglastego martenzytu (bainitu) i&nbsp;austenitu, to jest roztworu stałego węgla w&nbsp;żelazie gamma o&nbsp;maksymalnej zawartości węgla około&nbsp;2%. Oprócz tego stwierdzono, że przeciętna twardość tej struktury wynosiła 285-295&nbsp;HV<ref name="skala HV">skala twardości metali HV; Wikipedia [http://pl.wikipedia.org/wiki/Skala_twardości_Vickersa Skala twardości Vickersa]</ref> i&nbsp;pomiary twardości potwierdziły jednolitą budowę. Ponadto przy obrzeżu wystąpiło zakucie metalu z&nbsp;dużym wtrąceniem nie metalicznym w&nbsp;zarzewie.
;Bransoleta nr 4 (Czestochowa Rakow II)
;Bransoleta nr 4 (Czestochowa Rakow II)
-
:(...) Bransoleta opatrzona Nr 4 pochodzi z&nbsp;grobu ciałopalnego i&nbsp;po konserwacji posiada następujące wymiary: średnica zewnętrzna 70&nbsp;mm, średnica wewnętrzna 50&nbsp;mm, przekrój pręta 8×4,5&nbsp;mm. Wykonane badania chemiczne i&nbsp;spektograficzne wykazały zawartość: Ni&nbsp;12,47%, P&nbsp;0,052%, C&nbsp;0,05%, Cu&nbsp;0,05%. Zabytek należy do typu bransolet gładkich ze stykającymi się końcami. Stan zachowania dobry pomimo przełamania na dwie części. W przekroju bransolety w&nbsp;trakcie badań znaleziono zróżnicowane struktury: ferrytu niklowego, martenzytyczną i&nbsp;austenityczną. Autor badań podkreśla, że pomiary dokonane twardościomierzem Vickersa wahały się w&nbsp;granicach 239-345&nbsp;HV, a mikrotwardościomierzem 145-351&nbsp;HV<ref name="skala HV"></ref>. Nadto w&nbsp;trakcie badań stwierdzono, że w&nbsp;przekroju próbki wystąpiły tylko drobne i&nbsp;nieliczne wtrącenia nie metaliczne, natomiast przy powierzchni stwierdzono (przy badaniach mikroskopowych) dwa duże zakucia, w&nbsp;tym jedno otoczone smugami zgniotowymi. Ta bransoleta została również wykonana za pomocą kucia, z&nbsp;rozmieszczenia natomiast struktur oraz śladów zgrzein wynika, że zrobiono ją z&nbsp;czterech warstw żelaza niklowego. Zakres temperatury kucia jest według J.&nbsp;Zimnego<ref name="Zimny 1965"></ref> trudny do określenia z&nbsp;uwagi na częściowe wyżarzenie się bransolety w&nbsp;stosie ciałopalnym, nadto badany przekrój nie wykazywał znacznego stopnia przekucia. Skład chemiczny tego materiału świadczy o tym, że '''została wykonana z&nbsp;drobnoziarnistego oktaedrytu'''.
+
:{{Wielokropek}} Bransoleta opatrzona Nr&nbsp;4 pochodzi z&nbsp;grobu ciałopalnego i&nbsp;po konserwacji posiada następujące wymiary: średnica zewnętrzna 70&nbsp;mm, średnica wewnętrzna 50&nbsp;mm, przekrój pręta 8×4,5&nbsp;mm. Wykonane badania chemiczne i&nbsp;spektrograficzne wykazały zawartość: Ni&nbsp;12,47%, P&nbsp;0,052%, C&nbsp;0,05%, Cu&nbsp;0,05%. Zabytek należy do typu bransolet gładkich ze stykającymi się końcami. Stan zachowania dobry pomimo przełamania na dwie części. W&nbsp;przekroju bransolety w&nbsp;trakcie badań znaleziono zróżnicowane struktury: ferrytu niklowego, martenzytyczną i&nbsp;austenityczną. Autor badań podkreśla, że pomiary dokonane twardościomierzem Vickersa wahały się w&nbsp;granicach 239-345&nbsp;HV, a&nbsp;mikrotwardościomierzem 145-351&nbsp;HV<ref name="skala HV"></ref>. Nadto w&nbsp;trakcie badań stwierdzono, że w&nbsp;przekroju próbki wystąpiły tylko drobne i&nbsp;nieliczne wtrącenia nie metaliczne, natomiast przy powierzchni stwierdzono (przy badaniach mikroskopowych) dwa duże zakucia, w&nbsp;tym jedno otoczone smugami zgniotowymi. Ta bransoleta została również wykonana za pomocą kucia, z&nbsp;rozmieszczenia natomiast struktur oraz śladów zgrzein wynika, że zrobiono ją z&nbsp;czterech warstw żelaza niklowego. Zakres temperatury kucia jest według J.&nbsp;Zimnego<ref name="Zimny 1965"></ref> trudny do określenia z&nbsp;uwagi na częściowe wyżarzenie się bransolety w&nbsp;stosie ciałopalnym, nadto badany przekrój nie wykazywał znacznego stopnia przekucia. Skład chemiczny tego materiału świadczy o&nbsp;tym, że '''została wykonana z&nbsp;drobnoziarnistego oktaedrytu'''.
-
:Bransolety te są naprawdę przepięknie wykute, a należały na pewno do bardzo zamożnych kobiet (może księżniczek?).(...)
+
:Bransolety te są naprawdę przepięknie wykute, a&nbsp;należały na pewno do bardzo zamożnych kobiet (może księżniczek?).&nbsp;{{Wielokropek}}
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
-
=== Lokalizacja ===
+
== Kolekcje ==
-
<div class="GooglePlace">
+
Bransolety w&nbsp;kolekcjach (Koblitz MetBase; Pilski 2001):
-
<div class="GooglePlaceMap">
+
:{| {{Koblitz Repository |min-width=480px}}
-
<googlemap lat="50.785740" lon="19.153739" zoom="12" width="400" height="300" type="map" controls="medium" scale="yes" units="meters" selector="yes">
+
! Zbiór !! waga fragmentów !! uwagi
-
http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
+
|-
-
http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Artefakty.kml
+
| [[Muzeum Częstochowskie|Muzeum&nbsp;Częstochowskie]] || – || bransolety są prezentowane na wystawie w&nbsp;Rezerwacie Archeologicznym Muzeum Częstochowskiego
-
http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Muzea.kml
+
|-
-
</googlemap>
+
| Kazimierz Mazurek || I:&nbsp;1,03&nbsp;g&nbsp;(f), II:&nbsp;0,97&nbsp;g&nbsp;(f) || małe fragmenty
-
</div>
+
|}
-
<div class="GEIcon-Museum"></div>
+
-
Lokalizacja Rezerwatu Archeologicznego w Częstochowie
+
-
</div>
+
-
Bransolety są przechowywane w [[Muzeum Regionalne w Częstochowie|Rezerwacie Archeologicznym Muzeum Regionalnego w Częstochowie]], ul.&nbsp;Łukasińskiego 20.
+
-
==== "Zagubione eksponaty" ====
+
<br clear="all"/>
-
W trakcie przygotowywania materiałów o polskich zabytkach wykonanych z żelaza meteorytowego na konferencję meteorytową w Olsztynie w 2003 roku, Andrzej Kotowiecki<ref>Kotowiecki 2003</ref> odkrył, że trzy znane dotychczas zabytki zaginęły przed laty! Prowadząc dalej prywatne śledztwo nie tylko odnalazł zaginione obiekty, ale dokonał odkrycia następnych [[:Category:Artefakty|artefaktów]]. Oto fragmenty jego opowieści:
+
== Lokalizacja ==
-
: (...) Analizując dostępną literaturę stwierdziłem, że w&nbsp;Polsce są tylko trzy takie zabytki. Dwie bransolety z&nbsp;okresu halsztackiego odkryte w&nbsp;Częstochowie-Rakowie oraz [[Wietrzno-Bóbrka|siekierka]] również pochodząca z&nbsp;tego samego okresu, znaleziona w&nbsp;okolicach Przełęczy Dukielskiej w&nbsp;miejscowości [[Wietrzno-Bóbrka]]. Niespodziewanie ustaliłem jednak, że zabytki te przed laty zaginęły. Nie ukrywam, że zdenerwowało mnie, iż dobra kultury narodowej i&nbsp;to o tak wyjątkowym znaczeniu (na świecie znanych jest tylko kilkanaście zabytków tej klasy), mogą pozostawać poza jakąkolwiek kontrolą.
+
{{GEFrame-begin}}
 +
{{GEMap
 +
| htmlFileMap = wiki-CzestochowaRakow.htm
 +
| kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
 +
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Artefakty.kml
 +
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-CzestochowaRakow-fit.kml
 +
| lat = 50.785740
 +
| lon = 19.153739
 +
| zoom = 12
 +
| type = roadmap
 +
}}
 +
{{GEIcon-Museum}}
 +
lokalizacja Rezerwatu Archeologicznego w Częstochowie
 +
{{GEFrame-end}}
-
:Postanowiłem przeprowadzić w&nbsp;tej sprawie prywatne śledztwo, przed podejmowaniem oficjalnych działań prawnych. Rozumiałem sytuację polskiego muzealnictwa z&nbsp;okresu PRL-u, gdzie różni „oficjele” przyjeżdżając do muzeów wskazywali palcem co zapakować do bagażnika na różne wystawy po czym zabytki bez jakiejkolwiek czasem ewidencji wędrowały do innych muzeów. Wiedziałem, że czeka mnie trudne zadanie. Jednak po kilku tygodniach moje śledztwo przyniosło niespodziewane rezultaty. Ustaliłem kto ostatni mógł mieć w&nbsp;rękach te zabytki i&nbsp;kto je badał. W rezultacie jedna z&nbsp;bransolet a w&nbsp;zasadzie jej duży fragment (była cięta do badań) tj. bransoleta o nazwie Częstochowa-Raków I, odnalazła się w&nbsp;biurku jednego z&nbsp;krakowskich profesorów. Otrzymał ją '''pocztą''' do przebadania ponad 25&nbsp;lat temu i&nbsp;niestety musiał ją za moim pośrednictwem oddać [[Muzeum Regionalne w Częstochowie|Muzeum Częstochowskiemu]]. Druga bransoleta pocięta do badań ponad 30 lat temu odnalazła się w&nbsp;tymże Muzeum. Odnalazła się również siekierka z&nbsp;[[Wietrzno-Bóbrka|Wietrznej-Bóbrki]]. Miała być przechowywana na Wawelu, ewentualnie w&nbsp;Muzeum Archeologicznym w&nbsp;Krakowie, a odnalazłem ją w&nbsp;muzeum w&nbsp;Krośnie. Dyrektor tego muzeum nie wiedział, że posiadają tak wspaniały zabytek. Dotychczas zostało zarejestrowanych 18-ście polskich meteorytów. Przy okazji tych poszukiwań dokonałem niespodziewanego odkrycia a mianowicie odkryłem następny czyli '''[[Jezierzyce Małe|19-ty Polski Meteoryt]]'''.&nbsp;(...)
+
Bransolety są przechowywane w Rezerwacie Archeologicznym [[Muzeum Częstochowskie|Muzeum Częstochowskiego]], ul.&nbsp;Łukasińskiego&nbsp;20.
 +
 
 +
==== „Zagubione eksponaty” ====
 +
 
 +
W trakcie przygotowywania materiałów o polskich zabytkach wykonanych z&nbsp;żelaza meteorytowego na [[Bibliografia/Konferencje i seminaria|konferencję meteorytową w&nbsp;Olsztynie w&nbsp;2003 roku]], Andrzej Kotowiecki (2003) odkrył, że trzy znane dotychczas zabytki zaginęły przed laty!<ref>o zaginionych artefaktach z&nbsp;żelaza meteorytowego pisał w&nbsp;1993 roku Andrzej S.&nbsp;Pilski w&nbsp;swym katalogu meteorytów polskich; Pilski (1993)</ref> Prowadząc dalej prywatne śledztwo nie tylko odnalazł zaginione obiekty, ale dokonał odkrycia następnych [[:Category:Artefakty|artefaktów]]. Oto fragmenty jego opowieści:
 +
 
 +
:{{Wielokropek}} Analizując dostępną literaturę stwierdziłem, że w&nbsp;Polsce są tylko trzy takie zabytki. Dwie bransolety z&nbsp;okresu halsztackiego odkryte w&nbsp;Częstochowie-Rakowie oraz [[Wietrzno-Bóbrka|siekierka]] również pochodząca z&nbsp;tego samego okresu, znaleziona w&nbsp;okolicach Przełęczy Dukielskiej w&nbsp;miejscowości [[Wietrzno-Bóbrka]]. Niespodziewanie ustaliłem jednak, że zabytki te przed laty zaginęły. Nie ukrywam, że zdenerwowało mnie, iż dobra kultury narodowej i&nbsp;to o&nbsp;tak wyjątkowym znaczeniu (na świecie znanych jest tylko kilkanaście zabytków tej klasy), mogą pozostawać poza jakąkolwiek kontrolą.
 +
 
 +
:Postanowiłem przeprowadzić w&nbsp;tej sprawie prywatne śledztwo, przed podejmowaniem oficjalnych działań prawnych. Rozumiałem sytuację polskiego muzealnictwa z&nbsp;okresu PRL-u, gdzie różni „oficjele” przyjeżdżając do muzeów wskazywali palcem co zapakować do bagażnika na różne wystawy po czym zabytki bez jakiejkolwiek czasem ewidencji wędrowały do innych muzeów. Wiedziałem, że czeka mnie trudne zadanie. Jednak po kilku tygodniach moje śledztwo przyniosło niespodziewane rezultaty. Ustaliłem kto ostatni mógł mieć w&nbsp;rękach te zabytki i&nbsp;kto je badał. W&nbsp;rezultacie jedna z&nbsp;bransolet a&nbsp;w&nbsp;zasadzie jej duży fragment (była cięta do badań) tj. bransoleta o&nbsp;nazwie Częstochowa-Raków&nbsp;I, odnalazła się w&nbsp;biurku jednego z&nbsp;krakowskich profesorów. Otrzymał ją '''pocztą''' do przebadania ponad 25&nbsp;lat temu i&nbsp;niestety musiał ją za moim pośrednictwem oddać [[Muzeum Częstochowskie|Muzeum Częstochowskiemu]]. Druga bransoleta pocięta do badań ponad 30&nbsp;lat temu odnalazła się w&nbsp;tymże Muzeum. Odnalazła się również siekierka z&nbsp;[[Wietrzno-Bóbrka|Wietrznej-Bóbrki]]. Miała być przechowywana na Wawelu, ewentualnie w&nbsp;Muzeum Archeologicznym w&nbsp;Krakowie, a&nbsp;odnalazłem ją w&nbsp;[[Muzeum Podkarpackie w Krośnie|muzeum w&nbsp;Krośnie]]. Dyrektor tego muzeum nie wiedział, że posiadają tak wspaniały zabytek. Dotychczas zostało zarejestrowanych 18-ście polskich meteorytów. Przy okazji tych poszukiwań dokonałem niespodziewanego odkrycia a&nbsp;mianowicie odkryłem następny czyli '''[[Jezierzyce Małe|19-ty Polski Meteoryt]]'''.&nbsp;{{Wielokropek}}
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
-
=== Galeria ===
+
== Galerie ==
-
Karty inwentarzowe (Muzeum Regionalne w Częstochowie)
+
Karty inwentarzowe ([[Muzeum Częstochowskie|Muzeum Częstochowskiego]])
-
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="4">
+
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
-
File:Czestochowa Rakow I.jpg|Czestochowa Rakow I - karta inwentarzowa
+
File:Czestochowa Rakow I.jpg|Czestochowa Rakow I karta inwentarzowa (Cz.I-9:60)
-
File:Czestochowa Rakow II.jpg|Czestochowa Rakow II - karta inwentarzowa
+
File:Czestochowa Rakow II.jpg|Czestochowa Rakow II karta inwentarzowa (Cz.I-294:61)
 +
File:Czestochowa Rakow I i II.jpg|Opis artefaktów
</gallery>
</gallery>
 +
 +
 +
Bransolety na ekspozycji w Rezerwacie Archeologicznym [[Muzeum Częstochowskie|Muzeum Częstochowskiego]] (fot. [[Wadi]] & [[Woreczko|Jan Woreczko]])
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="140px" perrow="2">
 +
File:Czestochowa_Rakow_bransolety_(MRCz)_a.jpg
 +
File:Czestochowa_Rakow_bransolety_(MRCz)_b.jpg
 +
File:Czestochowa_Rakow_bransolety_(MRCz)_c.jpg
 +
File:Czestochowa_Rakow_bransolety_(MRCz)_t.jpg
 +
</gallery>
 +
 +
<br clear="all"/>
== [[Bibliografia]] ==
== [[Bibliografia]] ==
-
* Błaszczyk Włodzimierz (red.), (1965), '''Cmentarzysko Kultury Łużyckiej w [[Czestochowa Rakow I i II (Częstochowa Raków I i II)|Częstochowie-Rakowie]].''' ''Rocznik Muzeum w Częstochowie'', Częstochowa 1965, s. 184-185, 356-357.
+
* Błaszczyk Włodzimierz (red.), (1965), '''Cmentarzysko Kultury Łużyckiej w [[Czestochowa Rakow I i II (Częstochowa Raków I i II)|Częstochowie-Rakowie]]''', ''Rocznik Muzeum w Częstochowie'', Częstochowa 1965, s.&nbsp;184-185, 356-357.
-
* Kotowiecki Andrzej, (2003), '''[[:Kategoria:Artefakty|Polskie zabytki]] wykonane z żelaza meteorytowego.''' Materiały, II Seminarium Meteorytowe, Olsztyn 2003, s. 55-64. Plik [http://www.ptmet.org.pl/wydawnictwa/2003%2007%20Kotowiecki.pdf PDF ]
+
* {{Koblitz MetBase}}
-
* Kotowiecki Andrzej, (2004), '''[[:Kategoria:Artefakty|Artifacts]] in Polish collections made of meteoritic iron.''' ''Meteoritics and Planetary Science'', vol. 39, nr 8, supp., 2004, s. A151-A156. Plik [http://articles.adsabs.harvard.edu/full/2004M&PSA..39..151K PDF ]
+
* {{Kotowiecki (2003)}}
-
* Piaskowski Jerzy, (1959), '''Metaloznawcze badania [[:Kategoria:Artefakty | wyrobów żelaznych]] z okresu Halsztackiego i wczesnolateńskiego znalezionych na Śląsku.''' ''Przegląd Archeologiczny'', tom XII, 1959, s. 124-135.
+
* {{Kotowiecki (2004)}}
-
* Zimny Jerzy, (1965), '''Metaloznawcze badania halsztackich wyrobów żelaznych z [[Czestochowa Rakow I i II (Częstochowa Raków I i II)|Częstochowy-Rakowa]].''' ''Rocznik Muzeum w Częstochowie'', Częstochowa 1965, s. 329-400.
+
* {{Kotowiecki (2016)}}
-
* Zimny Jerzy, (1966), '''Halsztackie wyroby z żelaza meteorytowego z [[Czestochowa Rakow I i II (Częstochowa Raków I i II) | Częstochowy-Rakowa]] (ok. 700-550 r.p.n.e.).''' ''Z&nbsp;otchłani wieków'', kwartalnik Pol. Tow. Archeologicznego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wrocław-Warszawa 1966; zeszyt 1, rok XXXII. s. 29-34. Plik [http://www.meteoritica.eu/meteorites/references/ref_Articles/Zimny-1966.pdf PDF ]
+
* {{Piaskowski (1959)}}
-
== Przypisy ==
+
* {{Piaskowski (1960)}}
-
<references />
+
* {{Piaskowski (1980)}}
 +
 
 +
* {{Pilski (1993 katalog)}}
 +
 
 +
* {{Pilski (2001)}}
 +
 
 +
* {{Pokrzywnicki (1971)|page=235-236}}
 +
 
 +
* {{Woźniak (2021, ASMP)}}
 +
 
 +
* Zimny Jerzy, (1965), '''Metaloznawcze badania halsztackich wyrobów żelaznych z&nbsp;[[Czestochowa Rakow I i&nbsp;II (Częstochowa Raków I i II)|Częstochowy-Rakowa]]''', ''Rocznik Muzeum w Częstochowie'', Częstochowa 1965, s.&nbsp;329-400.
 +
 
 +
* Zimny Jerzy, (1966), '''Halsztackie wyroby z żelaza meteorytowego z [[Czestochowa Rakow I i II (Częstochowa Raków I i II)|Częstochowy-Rakowa]] (ok. 700-550 r.p.n.e.)''', ''Z&nbsp;Otchłani Wieków'', r. XXXII, z. 1, 1966, s.&nbsp;29-34. Plik [http://www.meteoritica.eu/meteorites/references/ref_Articles/Zimny-1966.pdf PDF].
 +
 
 +
{{Koblitz References |1=A bracelet (bracelet no.3) found in a grave dated at 700-500 B.C., is composed of meteoritic iron. It is oval, about 73 x 61 mm, and 6.3 mm thick. Analysis, 18.25% Ni, 0.05% C, 0.05% Cu, 0.052% P, J.Pokrzywnicki, Acta Geophys. Polon., 1971, 19, p.235, A.L.Graham et al., Cat. Met., 1985, p.116. Detailed description of this artefact, A.Kotowiecki, MAPS, 2004, 39, No. 8 (Suppl.), p.A151.
 +
 
 +
Another bracelet (bracelet no.4) found in a grave dated at 700-500 B.C. is composed of meteoritic iron, it is oval, 70 x 50 mm and 4.5 mm thick. Analysis, 12.47% Ni, 0.05% C, 0.05% Cu, 0.052% P, J.Pokrzywnicki, Acta Geophys. Polon., 1971, 19, p.235, A.L.Graham et al., Cat. Met., 1985, p.116. Detailed description of this artefact, A.Kotowiecki, MAPS, 2004, 39, No. 8 (Suppl.), p.A151.}}
 +
{{Przypisy}}
== Zobacz również ==
== Zobacz również ==
-
* Pochodząca również z tego samego okresu siekierka z żelaza meteorytowego '''[[Wietrzno-Bobrka]]'''.
+
* [[Muzeum Częstochowskie]]
-
* Siekierka z żelaza meteorytowego '''[[Jezierzyce Małe]]'''
+
* pochodząca również z tego samego okresu siekierka z żelaza meteorytowego '''[[Wietrzno-Bobrka]]'''.
 +
* siekierka z żelaza meteorytowego '''[[Jezierzyce Małe]]'''
== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
-
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' - meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=5501 Czestochowa Rakow I] i meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=5502 Czestochowa Rakow II]
+
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' meteoryt (artefakt) [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=5501 Czestochowa Rakow I] i meteoryt (artefakt) [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=5502 Czestochowa Rakow II]
-
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' - meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=5501 Czestochowa Rakow I] i meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=5502 Czestochowa Rakow II]
+
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' meteoryt (artefakt) [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=5501 Czestochowa Rakow I] i meteoryt (artefakt) [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=5502 Czestochowa Rakow II]
-
* ArtMet - [http://www.artmet-meteoryty.pl/pl/art&met/szczegoly.php?page=73 Polskie zabytki wykonane z żelaza meteorytowego]
+
* [http://www.muzeumczestochowa.pl/viewpage.php?page_id=7 Muzeum Częstochowskie] {{SeparatorBull}} [http://www.rezerwat.muzeumczestochowa.pl/ Rezerwat Archeologiczny]
-
* Artefakty meteorytowe Czestochowa Rakow I i II w kolekcjach polskich - [http://www.ptmet.org.pl/kat-mz-an.htm#rakowI katalog PTMet]
+
* Facebook – Muzeum Częstochowskie: film [https://fb.watch/cXl8Akq105/ Bransolety z żelaza meteorytowego w zbiorach Muzeum Częstochowskiego]
-
* [http://www.muzeumczestochowa.pl/viewpage.php?page_id=7 Muzeum Częstochowskie] &bull; [http://www.rezerwat.muzeumczestochowa.pl/ Rezerwat Archeologiczny]
+
-
* MSMK - Mapa Spadków Materii Kosmicznej na obszar Polski - [http://www.astroblemy.pl/msmk.htm MSMK astroblemy.pl]
+
-
* Wikipedia - [http://pl.wikipedia.org/wiki/Okres_halsztacki Okres halsztacki] &bull; [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_halsztacka Kultura halsztacka]
+
-
=== Co jeszcze na stronę? ===
+
* Artefakty meteorytowe Czestochowa Rakow I i II w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/kat-mz-an.htm#rakowI katalog PTMet]
 +
* Art&Met – [http://www.artmet-meteoryty.pl/pl/art&met/szczegoly.php?page=73 Polskie zabytki wykonane z żelaza meteorytowego]
-
* waga bransolet?
+
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_halsztacka Kultura halsztacka] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Okres_halsztacki Okres halsztacki]
 +
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Artefakt Artefakt] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Skala_twardości_Vickersa Skala twardości Vickersa]
 +
* {{Czajka MSMK}}
 +
 +
 +
{{Co jeszcze na stronę}}
 +
 +
* waga bransolet?
{| class="wikitable" style="width:100%"
{| class="wikitable" style="width:100%"
| [[:Category:MetBullDatabase|Kategorie: MetBullDatabase]] | [[:Category:Meteoryty polskie|Meteoryty polskie]] | [[:Category:Artefakty|Artefakty]] | [[:Category:Znaleziska|Znaleziska]]
| [[:Category:MetBullDatabase|Kategorie: MetBullDatabase]] | [[:Category:Meteoryty polskie|Meteoryty polskie]] | [[:Category:Artefakty|Artefakty]] | [[:Category:Znaleziska|Znaleziska]]
|}
|}

Wersja z 15:45, 21 maj 2022

1

Biżuteria z meteorytów

Czestochowa Rakow I i II
Czestochowa Rakow I II (Muzeum Częstochowskie) JW.jpg
Bransolety z żelaza meteorytowego, stan obecny (fot. Jacek Wrześniak, Archiwum Muzeum Częstochowskiego)[1]
Artefakty
Lokalizacja Częstochowa Raków, Polska
Położenie[2] 50°48'N, 19°07'E
Data pochodzą z okresu halsztackiego (700-550 r. p.n.e.); pozyskane do zbiorów w 1960/1961 r.
Uwagi bransoleta Częstochowa Raków I została wykonana z żelaza o dużej zawartości niklu, pewnie z ataksytu; bransoleta II prawdopodobnie z oktaedrytu drobnoziarnistego
Charakterystyka
Typ bransolety z żelaza meteorytowego
Masa  ?
Liczba okazów dwie bransolety
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy
polska pisownia: Częstochowa Raków ICzęstochowa Raków II

Częstochowa Raków I i II – W trakcie badań archeologicznych prowadzonych w Częstochowie w grobach z okresu halsztackiego[3] (bransolety są datowane na 700-500 r. p.n.e.) znaleziono m.in. kilka żelaznych bransolet. Okazało się, że dwie z nich o numerach porządkowych 3 i 4 są z żelaza meteorytowego. Bransoletę nr 3 zrobiono z tzw. ataksytu, który charakteryzuje się dużą zawartością niklu. Jest to prawdopodobnie jedyny polski ataksyt. Bransoleta nr 4 została wykonana z drobnoziarnistego oktaedrytu.

Wyjątkowe bransolety

Według Kotowieckiego (2003)

(tekst zmodyfikowany przez Redakcję)

Bransoleta nr 3 (Czestochowa Rakow I)
(…) Bransoleta opatrzona Nr. 3 pochodzi z grobu szkieletowego i po konserwacji posiada następujące wymiary: zewnątrz 71,5×75,3 mm, wewnątrz 59,1×62,8 mm; średnica przekroju pręta 6,3 mm. Badania chemiczne i spektrograficzne wykazały zawartość: Ni 18,25%, węgla około 0,05%, P 0,052%, Cu 0,05%, (wyniki przybliżone). Ten skład świadczy o tym, że zabytek ten został wykonany z meteorytu zaliczonego do grupy meteorytów o dużej zawartości niklu o nazwie ataksytów, czyli jest to prawdopodobnie jedyny polski ataksyt. Zabytek należy do typu bransolet gładkich ze stykającymi się końcami. Wykonana z pręta gładkiego o przekroju okrągłym, zachowała się w bardzo dobrym stanie, uszkodzona przez korozję tylko w nieznacznym stopniu. J. Zimny[4] uważa w swoim opracowaniu, że obróbka bransolety została dokonana za pomocą kucia i odkształcenia wywołane przekuciem wyrobu i ich kierunki, ujawnione za pomocą długotrwałego trawienia kwasem azotowym, wskazywały na średni stopień przekucia metalu. Nadto według tego autora w przekroju badanej próbki wystąpiła jednolita struktura gruboiglasta, charakterystyczna dla stopowych stali niklowych, składająca się z gruboiglastego martenzytu (bainitu) i austenitu, to jest roztworu stałego węgla w żelazie gamma o maksymalnej zawartości węgla około 2%. Oprócz tego stwierdzono, że przeciętna twardość tej struktury wynosiła 285-295 HV[5] i pomiary twardości potwierdziły jednolitą budowę. Ponadto przy obrzeżu wystąpiło zakucie metalu z dużym wtrąceniem nie metalicznym w zarzewie.
Bransoleta nr 4 (Czestochowa Rakow II)
(…) Bransoleta opatrzona Nr 4 pochodzi z grobu ciałopalnego i po konserwacji posiada następujące wymiary: średnica zewnętrzna 70 mm, średnica wewnętrzna 50 mm, przekrój pręta 8×4,5 mm. Wykonane badania chemiczne i spektrograficzne wykazały zawartość: Ni 12,47%, P 0,052%, C 0,05%, Cu 0,05%. Zabytek należy do typu bransolet gładkich ze stykającymi się końcami. Stan zachowania dobry pomimo przełamania na dwie części. W przekroju bransolety w trakcie badań znaleziono zróżnicowane struktury: ferrytu niklowego, martenzytyczną i austenityczną. Autor badań podkreśla, że pomiary dokonane twardościomierzem Vickersa wahały się w granicach 239-345 HV, a mikrotwardościomierzem 145-351 HV[5]. Nadto w trakcie badań stwierdzono, że w przekroju próbki wystąpiły tylko drobne i nieliczne wtrącenia nie metaliczne, natomiast przy powierzchni stwierdzono (przy badaniach mikroskopowych) dwa duże zakucia, w tym jedno otoczone smugami zgniotowymi. Ta bransoleta została również wykonana za pomocą kucia, z rozmieszczenia natomiast struktur oraz śladów zgrzein wynika, że zrobiono ją z czterech warstw żelaza niklowego. Zakres temperatury kucia jest według J. Zimnego[4] trudny do określenia z uwagi na częściowe wyżarzenie się bransolety w stosie ciałopalnym, nadto badany przekrój nie wykazywał znacznego stopnia przekucia. Skład chemiczny tego materiału świadczy o tym, że została wykonana z drobnoziarnistego oktaedrytu.
Bransolety te są naprawdę przepięknie wykute, a należały na pewno do bardzo zamożnych kobiet (może księżniczek?). (…)


Kolekcje

Bransolety w kolekcjach (Koblitz MetBase; Pilski 2001):

Zbiór waga fragmentów uwagi
Muzeum Częstochowskie bransolety są prezentowane na wystawie w Rezerwacie Archeologicznym Muzeum Częstochowskiego
Kazimierz Mazurek I: 1,03 g (f), II: 0,97 g (f) małe fragmenty


Lokalizacja

lokalizacja Rezerwatu Archeologicznego w Częstochowie

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Bransolety są przechowywane w Rezerwacie Archeologicznym Muzeum Częstochowskiego, ul. Łukasińskiego 20.

„Zagubione eksponaty”

W trakcie przygotowywania materiałów o polskich zabytkach wykonanych z żelaza meteorytowego na konferencję meteorytową w Olsztynie w 2003 roku, Andrzej Kotowiecki (2003) odkrył, że trzy znane dotychczas zabytki zaginęły przed laty![6] Prowadząc dalej prywatne śledztwo nie tylko odnalazł zaginione obiekty, ale dokonał odkrycia następnych artefaktów. Oto fragmenty jego opowieści:

(…) Analizując dostępną literaturę stwierdziłem, że w Polsce są tylko trzy takie zabytki. Dwie bransolety z okresu halsztackiego odkryte w Częstochowie-Rakowie oraz siekierka również pochodząca z tego samego okresu, znaleziona w okolicach Przełęczy Dukielskiej w miejscowości Wietrzno-Bóbrka. Niespodziewanie ustaliłem jednak, że zabytki te przed laty zaginęły. Nie ukrywam, że zdenerwowało mnie, iż dobra kultury narodowej i to o tak wyjątkowym znaczeniu (na świecie znanych jest tylko kilkanaście zabytków tej klasy), mogą pozostawać poza jakąkolwiek kontrolą.
Postanowiłem przeprowadzić w tej sprawie prywatne śledztwo, przed podejmowaniem oficjalnych działań prawnych. Rozumiałem sytuację polskiego muzealnictwa z okresu PRL-u, gdzie różni „oficjele” przyjeżdżając do muzeów wskazywali palcem co zapakować do bagażnika na różne wystawy po czym zabytki bez jakiejkolwiek czasem ewidencji wędrowały do innych muzeów. Wiedziałem, że czeka mnie trudne zadanie. Jednak po kilku tygodniach moje śledztwo przyniosło niespodziewane rezultaty. Ustaliłem kto ostatni mógł mieć w rękach te zabytki i kto je badał. W rezultacie jedna z bransolet a w zasadzie jej duży fragment (była cięta do badań) tj. bransoleta o nazwie Częstochowa-Raków I, odnalazła się w biurku jednego z krakowskich profesorów. Otrzymał ją pocztą do przebadania ponad 25 lat temu i niestety musiał ją za moim pośrednictwem oddać Muzeum Częstochowskiemu. Druga bransoleta pocięta do badań ponad 30 lat temu odnalazła się w tymże Muzeum. Odnalazła się również siekierka z Wietrznej-Bóbrki. Miała być przechowywana na Wawelu, ewentualnie w Muzeum Archeologicznym w Krakowie, a odnalazłem ją w muzeum w Krośnie. Dyrektor tego muzeum nie wiedział, że posiadają tak wspaniały zabytek. Dotychczas zostało zarejestrowanych 18-ście polskich meteorytów. Przy okazji tych poszukiwań dokonałem niespodziewanego odkrycia a mianowicie odkryłem następny czyli 19-ty Polski Meteoryt(…)


Galerie

Karty inwentarzowe (Muzeum Częstochowskiego)


Bransolety na ekspozycji w Rezerwacie Archeologicznym Muzeum Częstochowskiego (fot. Wadi & Jan Woreczko)


Bibliografia

  • Błaszczyk Włodzimierz (red.), (1965), Cmentarzysko Kultury Łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, Rocznik Muzeum w Częstochowie, Częstochowa 1965, s. 184-185, 356-357.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Kotowiecki Andrzej, (2003), Polskie zabytki wykonane z żelaza meteorytowego, materiały, II Seminarium Meteorytowe, 24-26 kwietnia, Olsztyn 2003, s. 55-64. Plik PDF.
  • Kotowiecki Andrzej, (2004), Artifacts in Polish collections made of meteoritic iron, Meteoritics & Planetary Science, vol. 39(S8), 2004, s. A151-A156. Plik doi; plik aDs.
  • Piaskowski Jerzy, (1959), Metaloznawcze badania wyrobów żelaznych z okresu Halsztackiego i wczesnolateńskiego znalezionych na Śląsku, Przegląd Archeologiczny, tom XII, rocznik 34, 1959, Wrocław 1960, s. 124-135.
  • Piaskowski Jerzy, (1960), Metaloznawcze badania wyrobów żelaznych z okresu halsztackiego i lateńskiego z Małopolski, Materiały Archeologiczne, 2, 1960, s. 197-224.
  • Piaskowski Jerzy, (1980), Czy człowiek wykorzystywał żelazo meteorytowe?, Wszechświat, nr 2, 1980, s. 32-34. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Pilski Andrzej S., (1993), Meteoryty w polskich kolekcjach – grudzień 1993, Meteoryt, 4, 1993, s. 20-24. Plik PDf.
  • Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[7]
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1971), Nowe polskie meteoryty (New Polish meteorites), Acta Geophys. Polon., vol. XIX, nr 2, 1971, s. 235-238, (s. 235-236). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Woźniak Marek, (2021), Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 149-216 (abstrakt).[8] Plik ASMP; Książka abstraktów.
  • Zimny Jerzy, (1965), Metaloznawcze badania halsztackich wyrobów żelaznych z Częstochowy-Rakowa, Rocznik Muzeum w Częstochowie, Częstochowa 1965, s. 329-400.
  • Zimny Jerzy, (1966), Halsztackie wyroby z żelaza meteorytowego z Częstochowy-Rakowa (ok. 700-550 r.p.n.e.), Z Otchłani Wieków, r. XXXII, z. 1, 1966, s. 29-34. Plik PDF.


Przypisy

  1. ^ fotografia udostępniona dzięki uprzejmości Macieja Kosińskiego, Kierownika Działu Archeologii Muzeum Częstochowskiego
  2. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  3. ^ okres halsztacki – Wikipedia Okres halsztacki
  4. ^ a b Zimny (1965)
  5. ^ a b skala twardości metali HV; Wikipedia – Skala twardości Vickersa
  6. ^ o zaginionych artefaktach z żelaza meteorytowego pisał w 1993 roku Andrzej S. Pilski w swym katalogu meteorytów polskich; Pilski (1993)
  7. ^ bardziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty
  8. ^ więcej → woreczko.pl – Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures)

Zobacz również

Linki zewnętrzne


  • waga bransolet?
Kategorie: MetBullDatabase | Meteoryty polskie | Artefakty | Znaleziska
Osobiste